مريم عذراء-عليها السّلام- ، مادر حضرت مسیح علیه السلام، ديگر بانويي است كه در قرآن كريم براي مؤمنان به عنوان الگو ونمونه در ايمان، صداقت، پاكدامني و عبوديت معرفي شده است. «پدرش «عمران» از پيامبران الهي و از نسل حضرت سليمان بود»[1]؛ كه پيش از تولد مريم‏_عليها السّلام_ از دنيا رحلت نمود و مادرش »حنّه« زني مؤمن و پاكدامن بودكه داستان نذر و نياز و دعاي خالصانه‏اش در آيات 35 و 36 سوره آل عمران، که نشانگر ايمان و اعتقاد راستين او بود، بيان گرديد.                                                               

       در ميان بانوان نمونه ، حضرت مريم تنها زني است که نام مبارکش در12 سوره و در 34 آيه[2]  به صراحت  ذکر شده است.قرآن کريم اين بنده ي پاک پروردگار را بهترين زنان جهان  و اسوه ي پاکدامني مي شناسد ؛ شرح حال حضرت مريم -عليها السّلام- بيش تر در دو سوره ي آل عمران و سوره ي مريم جلب توجه مي کند که غالبا با شرح حال فرزندش حضرت عيسي علیه السلامهمراه است.

اگر چه «اصطفاء» از ماده «صفو» به معناي برگزيدن صاف و خالص هر چيز است[6]، اما همچنان كه يکي از مفسرين فرزانه فرموده، اصطفاء اول به معني تقبل عبادت خداي تعالي از سوي مريم‏عليها و اصطفاي دوم به معني تقدم و برتري‏آن جناب بر ساير زنان مي‏باشد. [7]

البته ناگفته نماند كه فضل و برتري مريم عذراء_عليها السّلام_ بر زنان دنيا با آنچه در حق سيده زنان عالم، فاطمه‏زهرا_عليها السّلام_ بيان شده، منافات ندارد؛ زيرا به فرموده رسول اكرم(صلی الله علیه و اله و سلم)، حضرت مريم‏ سرور بانوان عالم در زمان‏خود بود، در حالي كه حضرت فاطمه_‏عليها السّلام_ سرور زنان جهان در همه زمانهاست: «اما مريم كانت سيدة نساءزمانها، اما فاطمة فهي سيدة نساء العالمين من الاولين و الاخرين.»[8]

          حضرت مريم  يکي از دو زنِ نمونه است که خداوند پس از نمونه دانستن همسر فرعون ، او را الگوي انسانهاي مؤمن مي شناساند : «وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتي‏ أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتينَ» [9]«و همچنين مريم دختر عمران را مثل زده كه دامان خود را پاك نگاه داشت، و ما از روح خود در او دميديم، او كلمات پروردگار و كتابهايش را تصديق كرد، و از مطيعان فرمان خدا بود. »؛ چون مقام مريم -عليها السّلام- بالاتر از مقام زن فرعون بود ، از او جداگانه و در آيه ديگر ياد فرمود ؛ خلاف آن دو کافر ( زن لوط و نوح )که در يک آيه ذکر شدند.

    اول: صديقه از شاخصه هاي فضائل وجودي حضرت  مريم -عليها السّلام-

ويژگي هاي زيادي را داراست،امّا صفات برجسته ي او به شرح ذيل مي باشد:

صديقه به معناي بسيار راست گفتار است.قرآن کريم در اشاره بدين ويژگي مي فرمايد:

«مَا الْمَسيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كانا يَأْكُلانِ الطَّعامَ انْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْآياتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّي يُؤْفَكُونَ »[10]

 مسيح فرزند مريم فقط فرستاده (خدا) بود. پيش از وي نيز فرستادگان ديگري بودند مادرش نيز زن بسيار راستگويي بود، هر دو غذا مي‏خوردند (با اين حال چگونه دعوي الوهيت مسيح و عبادت مادرش مريم مي‏كنيد؟) بنگر چگونه نشانه‏ها را براي آنها آشكار مي‏سازيم، سپس بنگر چگونه آنها از حق بازداشته مي‏شوند؟

  در تفسيري درباره ي صديقه بودن حضرت مريم چنين آورده شده است:

  «مادرش آيات خدا و منزلت فرزند خود و مطالبي را كه از وي مي‏شنيد، تصديق مي‏كرد. و مريم بكلمات خدا و كتابهاي آسماني تصديق كرد) برخي گويند: «وي را صديقه، ناميده‏اند، زيرا بسيار راست مي‏گفت و از اين راه مقامي شايسته كسب كرده بود.»[11]

   حضرت مريم بر اثر احصان ، صيانت ، عفت و دريافت روح غيبي به جايي رسيد که خدا درباره اش چنين تعبير کرد :« وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتينَ»

     دوم: عابده از شاخصه هاي فضائل وجودي حضرت مريم

        ايمان، اخلاص و عبوديت مريم‏_عليها السّلام_ به گونه‏اي بود كه در عنفوان جواني در محراب عبادت پر شور و حال‏خويش از طعام روح‏بخش بهشتي برخوردار گرديد و آن چنان اين شايستگي مريم_‏عليها السّلام_ در وجود مربي و كفيل‏الهي‏اش، زكرياي نبي‏عليه السّلام تأثير گذاشت كه قلب آن پيامبر، سرشار از اميد گشت و در آرزوي داشتن فرزندي با تقوا و طهارت پيشه همچون مريم‏عليها السّلام در محضر ربوبي دست به دعا برداشته، در فصل پيري فرزندي پاكيزه وشايسته از خداوند درخواست نمود.[12]

قرآن کريم در اين باره  مي فرمايد : هر گاه حضرت زکريا علیه السلام وارد محراب مي شد ، روزي خاصي را نزد آن بانو مي يافت :

«كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّي لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ » [13]

هر زمان ذكريا وارد محراب او مي‏شد، غذاي مخصوصي در آن جا مي‏ديد، از او پرسيد: «اين را از كجا آورده‏اي»؟! گفت: «اين از ناحيه خداست» خداوند هر كس را بخواهد بي‏حساب روزي مي‏دهد.

سوم: محدثه از شاخصه هاي فضائل وجودي حضرت مريم

«محدّثه به کسي مي گويند که سخنان فرشتگان را مي شنود و با آن ها سخن مي گويد. مريم -عليها السّلام- هم صحبت فرشتگان بوده است.

قبل از آن که عيسي متولد شود، فرشتگان از جانب خداوند مريم -عليها السّلام- را به تولد او مژده دادند ، چنانچه در قرآن مي خوانيم: 

«إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسيحُ عيسَي ابْنُ مَرْيَم‏»[14]

(به ياد بياوريد) هنگامي را كه فرشتگان گفتند: اي مريم! خداوند تو را به كلمه‏اي (وجود با عظمتي) از طرف خودش بشارت مي‏دهد كه نامش «مسيح عيسي بن مريم» است‏

همچنين بر پايه آيات قرآن ، فرشتگان با مريم سخن مي گفتند و سخنان او را مي شنيدند و نيز مريم آنها را مي ديد و آنها هم در مرآي مريم قرار مي گرفتند . اينها تعبيراتي بلند درباره مريم -عليها السّلام- است .

باز در تبيين مقام والاي مريم -عليها السّلام- مي فرمايد :

يا مَرْيَمُ اقْنُتي‏ لِرَبِّكِ وَ اسْجُدي وَ ارْكَعي‏ مَعَ الرَّاكِعينَ » [15]

اي مريم! (به شكرانه اين نعمت) براي پروردگار خود خضوع كن و سجده به جا بياور و با ركوع كنندگان ركوع نما. »

         در نهايت  قرآن كريم ،در آيه‏اي از مريم-عليها السّلام- و فرزندش عيسي به عنوان آيه و نشانه عظمت و قدرت‏پروردگار ياد مي‏كند، به دليل اين  كه، آن صديقه با حفظ طهارت وپاكدامني، و ايمان و صداقت قلبي، بدون داشتن همسر، به نفخه روح الهي صاحب فرزندي شد كه از پيامبران‏اولواالعزم گرديد؛»[16] چنان كه مي‏فرمايد:  «و جعلنا ابن مريم و امه آية»[17]

از مطالب پيش به خوبي بر مي آيد که نه مرد نمونه ، فقط نمونه مردان است و نه زن  نمونه، فقط نمونه زنان بلکه انسانِ نمونه ، نمونه همه ي انسان هاست و اختصاصي به زن يا مرد ندارد .

          نکاتي که از اين آيات شريفه استيفاد مي گردد به شرح ذيل است:

1. فرشتگان، با غير انبيا نيز سخن مي گويند. «قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ»
2. 2.    زن مي‏تواند به مقام وليّة اللّهي برسد و خداوند براي او پيام بفرستد. «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ»
3. حضرت مريم، هم در كمالات برگزيده شد و هم بر ساير زنان برتري يافت. به همين جهت جمله «اصْطَفاكِ» دوباره تكرار شده است
4. حضرت مريم معصوم بوده است. «طَهَّرَكِ»
5. 5.    حضرت مريم الگوي زنان است. «اصْطَفاكِ عَلي‏ نِساءِ الْعالَمِين»
6. 6.    افراد برجسته بايد تواضع و عبادتشان بيشتر باشد. «يا مَرْيَمُ اقْنُتِي …»
7. نماز، ركوع و سجود، بهترين راه شكر است.
8. حضور زن در اجتماعات عبادي و اجتماعاتي كه مردان نيز حضور دارند سفارش شده است. «مَعَ الرَّاكِعِينَ» به شرط آنكه زنان، مريم‏گونه رفتار نمايند.
9. منتخبين و برگزيدگان، بايد همراه توده‏ها و در متن جامعه باشند، نه جدا و منزوي از مردم. «ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ» [18]

چهارم: عفيفه از شاخصه هاي فضائل وجودي حضرت مريم

     « عفت » يعني :«خودداري از آن چه حلال و زيبا نيست و در اصطلاح يعني خودداري نفس از محارم و از چيزهايي که انجام آن ها براي انسان نيکو و زيبا نيست.»[19]

قرآن کريم در مقام بيان قوه جاذبه و معرفي ملکه عفاف ، هم از مرد نمونه مي آورد ، هم از زن ، ليکن بايد ديد آيا مرد در اين صحنه عفيفانه تر تجلّي نموده ، يا زن در اين مقام ، بياني عفيفانه تر آورده است ؟

قرآن از يوسف صديق – سلام الله عليه – و حضرت مريم – سلام الله عليها – مزاياي ارزشي فراواني نقل مي کند ، اما يکي از وجوه مشترک زندگي آن دو ملکه ي عفاف است .

امّا حضرت مريم _عليها السّلام_از لحاظ ملکه ي عفاف بودن ، يا همسطح يوسف صديق است يا بالاتر از او ؛ چون قرآن از عفاف مريم _عليها السّلام _ با تعبير «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأي‏ بُرْهانَ رَبِّه‏» [20] آن زن قصد يوسف را كرد، و او نيز اگر برهان پروردگارش را نمي‏ديد، قصد وي مي‏كرد،ياد نمي کند ؛ يعني سخن اين نيست که اگر مريم u دليل الهي را مشاهده نمي کرد ، مايل بود ؛ بلکه از مريم  چنين حکايت مي کند :

« قالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا »[21]

مريم گفت من از تو به خداي رحمان پناه مي‏برم اگر پرهيزگار هستي.

« إن کنت تقيا » امر به معروف و نهي از منکر است و نظير تعبير ارشادي ذات اقدس الهي است که فراوان مي فرمايد : اگر مؤمنيد ، بر اساس ايمانتان عمل کنيد ؛  . آيا تعبيري که در مورد حضرت مريم به کار رفته است ، لطيف تر از تعبير الهي درباره يوسف نيست ؟

از آنچه گذشت ، روشن شد که زنان در مقام غضب و شهوت ( عفاف ) ، عهده دار ممتازترين نقش براي حفظ اديان ابراهيمي بودند و در بخش علم نيز در حدّ مردان ، مژده الهي را از فرشتگان دريافت مي دارند و پيام طهارت را از زبان آنان مي شنوند .[22]

پيام‏ها:

1. 1.     افراد پاكدامن با احساس احتمال گناه به خود مي‏لرزند و به خدا پناه مي‏برند.«قالَتْ إِنِّي أَعُوذُ»
2. 2.    بهترين پناهگاه، رحمت الهي است. «أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ»
3. 3.    استعاذه و پناه بردن به خداي متعال، يكي از سفارش‏هاي خداوند به انبيا و سيره‏ي پيامبران و اولياي الهي است. «1» «أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ»
4. به حريم افراد، نبايد سرزده وارد شد. «أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ»
5. خلوت كردن زن با مرد اجنبي خطرناك است. «إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ»
6. در نهي از منكر، از غيرت ديني افراد استفاده كنيد. «إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا»
7. تقوا، راه پاكدامني و عامل بازدارنده از گناه است. «إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا»[23]
8.  انسان عفيف در عين حال که از گناه دوري مي جويد، طرف مقابلش را  نيز به پرهيزکاري دعوت مي کند.[24] «إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا»