هاجر، همسر ابراهيم علیه السلام، اسوه ي سائحات
«هاجر،کنيز ابراهيمعلیه السلام، با زائيدن اسماعيل محبوبش شده بود ، ساره چون نتوانست رشک خود را مهار کند و از همسرش خواست که آن ها را به جاي دوري ببرد. ابراهيم به ناچار پذيرفت و آنان را به سرزميني بي آب و علف که همان مکه و در جوار کعبه بود، برد. در قرآن اشاره به آوردن زن و فرزند در وادي بي کشت و زرع چنين آمده است: « رَبَّنا إِنّي أَسکَنتُ مِن ذُرِيتِي بِوادٍ غَيرِ ذِي زَرعٍ»[1] .»[2]
هاجر نمونه سائِحات بود، زيرا به امر خداوند، همراه ابراهيم به مکه هجرت کرد و رنج دوري از وطن، خانه و شوهر خود را براي رضاي خدا، تحمّل نمود. اين آزمايش از آزمايش هاي منحصر به فرد است و قطعاً بسيار سخت و دشوار بود؛ البته با سرافرازي از عهده ي آن بر آمدند. انگيزه اسکان هاجر و اولين فرزند عزيزش «اسماعيل» در منطقه اي که محل سکونت نبود و آب و آباداني نداشت و هر نوع خطري آن ها را تهديد مي کرد، با توجه به آنچه در آيه ذکر شده فقط عبارت «لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ …»[3] است ؛ يعني با هدف بر پا داشتن نماز . نماز هدف اقامه دين خدا بودهاست؛ اين هدف مقدس، ترس و وحشت هاجر را زايل مي کرد.چنانچه گفته شد وقتي ابراهيم خواست همسر و فرزندش را ترک کند، هاجر گفت :ما را در اين بيابان به چه کسي واگذار مي کني؟ فرمود:به همان کسي که مرا امر کرده شما را در اينجا اسکان دهم، او حافظ شماست و آب و غذاي شما را مي رساند.
هاجر براي کودک نوزادش اسماعيل و خود در جستجوي آب برآمد و هفت بار، در پي ديدن سراب، ميان دو تپه صفا و مروه را سراسيمه طي کرد تا به اراده ي الهي آبي جوشيد ؛ که همان چشمه «زمزم» نام گرفت. [4] لذا سعي صفا و مروه براي تجديد اين خاطره مقدس، در حج تشريع شده و قرآن آن را از شعائر الهي بر شمرده است.[5]
در آيه شريه زير سائحه به عنوان يکي از صفات کمالي براي زنان مطرح شده است:
«عَسي رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَيْراً مِنْكُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ ثَيِّباتٍ وَ أَبْكاراً»[6]
«اميد است اگر او شما را طلاق دهد پروردگارش بجاي شما همسراني بهتر براي او قرار دهد، همسراني مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه كار، عابد، هجرت كننده زناني ثيّبه و با كره »
منظور از «سائِحات» سير كنندگان در عبادت خدا و روزه داران مي باشند؛ بعضي گفتهاند زناني هستند كه هجرت كردهاند، از زيد بن اسلم روايت شده است كه در ميان امّت اسلام سياحتي جز هجرت نبوده است.[7]
1- ابراهیم/37
[2] - خرمشاهی، بهاءالدین ، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی ،ج 2،تهران: دوستان ،ص2329.
[3] - ابراهیم /37
[4] - ارشادی، عین اله، سیمای پیامبران در قرآن کریم: حضرت اسماعیل ،تهران: فردابه،ص16
[5] - بقره/158
[6] - تحریم/5.
[7] - طبرسی،ابو علی الفضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج25، ص 141؛ طبرسی،ابو علی الفضل بن حسن، ترجمه جوامع الجامع، ج6، مشهد ، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ص 360.